Provocatieve psychologie is ook bruikbaar in de huisartsenpraktijk

Provoceren om te stimuleren!

De Nederlandse therapeute Adélka Vendl schreef een boek met de titel ‘U lijkt me een vrij hopeloos geval’. De provocatieve psychologie die ze daarin beschrijft is ook bruikbaar in de huisartsenpraktijk, zegt ze.

In de jaren 1960 kreeg Frank Farelly wereldwijde aandacht met zijn ‘provocatieve psychologie’. In ons land is dit type therapie nog niet zo bekend, maar in Nederland wordt het al sinds de jaren 1990 toegepast, zegt arbeids- en organisatiepsychologe Adélka Vendl. Zij maakt in haar coaching praktijk uitsluitend gebruik van provocatieve psychologie, en ziet ook mogelijkheden voor de toepassing door huisartsen. Over provocatief coachen bestaan nogal wat vooroordelen: je zou vrijuit je cliënt of patiënt mogen kwetsen, be - ledigen en belachelijk maken … Maar daar zou uiteraard niemand bij gebaat zijn, zegt Adélka Vendl. “Een provocatieve therapeut werkt met humor – geen sarcasme! – en een heel warm hart. De therapeutische provocatie is een heel zorgvuldige uitnodiging tot reactie. Het gaat erom iemand uit te dagen, een emotionele reactie uit te lokken, om de cliënt te stimuleren zich uit te spreken en zo zijn kracht te bevorderen. Denk aan het Latijnse provocare, wat betekent ‘iets naar voren halen’.”

‘Bent u er zo één?’

Een provocatieve therapeut hanteert ongebruikelijke gesprekstechnieken, zegt Adélka Vendl: “Overdrijven bijvoorbeeld, dramatiek, stereotyperen, onderbreken … Ik zal bijvoorbeeld al gauw zeggen ‘Oh, ik zie het al, u bent er zo één!’ Als dat gebeurt in een veilige sfeer, en met een luchtige, speelse ondertoon, zal de cliënt begrijpen dat het goed bedoeld is. Je houdt hem of haar op die manier een uitvergrotende spiegel voor.” De achterliggende idee is dat wie emotioneel wordt geraakt, zichzelf veel sneller laat zien, zegt Adélka Vendel. “Met provocatieve coaching beland je daardoor sneller bij de kern van een probleem, bij datgene waarover cliënten soms uit schaamte of angst niet praten.” 

De provocatieve therapie gaat uit van een aantal principes: “Mensen zijn niet zo kwetsbaar als je denkt. Problemen zijn niet altijd even serieus. En lachen kan helend zijn.”

Bij de huisarts

Er zijn huisartsen die samenwerken met een provocatieve therapeut, weet Adélka Vendl: “Het kan handvatten bieden om om te gaan met patiënten waarbij je met de handen in het haar zit.” Vendls boek werd trouwens geredigeerd door een huisarts die gebruik maakt van provocatieve therapie: “Bij patiënten met wie je een goede band hebt, kan provocatieve therapie de relatie verdiepen, en de patiënt het gevoel geven dat u hem als arts echt doorhebt. Dat kan helpen om gedragspatronen te doorbreken. Bijvoorbeeld bij patiënten die niet onder ogen willen zien dat een bepaalde klacht psychosomatisch is, of dat ze iets aan hun levensstijl moeten veranderen. Zo was er een vrouw die op het randje van overspanning balanceerde. Haar arts had al ettelijke keren gesuggereerd dat ze wellicht wat minder moest gaan werken of beter ander werk kon zoeken. Toen ze daarentegen opeens opperde dat ze misschien wat harder aan de slag moest, schoten arts en patiënt in de lach, en dat zorgde voor een doorbraak. De patiënte accepteerde eindelijk dat er echt iets moest veranderen.” Ook bij patiënten met wie de relatie juist stroef verloopt, kan provocatieve therapie nuttig zijn: “Bijvoorbeeld bij patiënten die moeilijk te bereiken zijn, of die niet wakker geschud willen worden. Een puber bijvoorbeeld, bij wie niets van wat je zegt lijkt door te dringen of die alle suggesties die je doet afblokt.” Het kan ook werken om het relaas van de patiënt over te nemen en te vergroten, zegt Adélka Vendl. “Dat zorgt dan voor een shockeffect. De arts over wie ik sprak zei op een gegeven moment tegen één van haar patiënten zodra die binnenkwam: “Zal ik maar meteen een doorverwijzing schrijven? De patiënt – die inderdaad vaak om een doorverwijzing kwam – vond dat niet fijn. Maar nadien bleek er toch een doorbraak te zijn geweest.”

Oefening baart kunst

Je moet als arts of therapeut voldoende sterk in je schoenen staan om provocatieve therapie toe te passen, weet Adélka Vendl. “Mits het volgen van training gaat het steeds soepeler. Zonder scholing is het beter om deze techniek enkel toe te passen bij patiënten met wie je op een natuurlijke manier een goed contact hebt. En als het om de één of andere reden niet goed voelt, laat je het uiteraard achterwege. Mensen met een groot ego kunnen het bijvoorbeeld moeilijk hebben met provocatieve therapie. En bij een narcistische persoonlijkheid is dit soort therapie al helemaal niet aan te raden.” Na 15 jaar is Adélka Vendl nog steeds heel enthousiast over provocatieve therapie: “Omdat het een methodiek is die heel erg ont-problematiserend is. Veel problemen kunnen ook niet worden opgelost maar moeten gewoon worden aanvaard: u moet wat minder hooi op uw vork nemen, u zal geen marathon meer lopen. Provocatieve therapie kan een middel zijn om die boodschap over te brengen. Op die manier kunnen nodeloze doorverwijzingen soms vermeden worden.“

Anna Van Der Vleuten

Klik hier voor het artikel in PDF.

Wil je meer informatie over provoactief coachen?

Opleiding tot provocatief coach
Meest gestelde vragen over provocatief coachen
Provocatieve bibliotheek
Kenniscentrum provocatief

Adélka Vendl in "zij spreekt"

Ze is een arbeids- en organisatiepsychologe met een een onorthodoxe kijk op gedragsverandering waarbij liefdevol uitdagen centraal staat. Ze weet mensen met humor te prikkelen, behoort tot de top-opleiders in Nederland en doet hier haar verhaal. In Beeld bij ZijSpreekt: Adélka Vendl.

Wat is jouw verhaal?

Een vriendin van mij zei: “Adélka was al provocatief groepen aan het begeleiden voordat we wisten dat er provocatieve psychologie bestond. Dat deed ze gewoon op de universiteit tijdens het vak groepsdynamica”.
Als ik eenmaal in de kroeg stond kon ik het

plagen ook niet laten. Al dreef ik wel eens mensen tot waanzin, ik weet nu waarom ik het deed: ik wilde een authentieke reactie en geen standaardverhaal. Dat is precies wat je krijgt bij provocatieve coaching: hele authentieke reacties, het haakt aan bij de emoties van de cliënt en dan is er ruimte voor verandering.

Wat is provocatief coachen?

Provocatief coachen is een heel zorgvuldige uitdaging tot reactie. Provo-care betekent: naar voren halen. Net als bij gewoon coachen is je doel om mensen te helpen. Alleen doe je dit op een onorthodoxe manier. In plaats van oplossingen te suggereren ga je ze uitdagen, in plaats van de serieuze behandelaar bent ben je een vrolijke plaaggeest, in plaats van A naar B naar C te gaan, reageer je associatief. In plaats van serieuze adviezen te geven opper je absurde adviezen.
Dat alles heeft het effect dat je cliënt zelfstandiger wordt, zich uit gaat spreken over acties, zelf de touwtjes in handen gaat nemen en dus zelfredzaam wordt.

Wat fascineert je aan provocatief coachen?

De enorme kracht die het heeft, de snelheid waarmee je verandering kunt bereiken. Maar vooral dat het werkt op een heel ander niveau dan we in eerste instantie kunnen begrijpen. Mensen zijn verward, maar zeggen: Het is niet verkeerd, het haakt echt ergens aan. Ik moet alleen nog bedenken hoe het zit. Vervolgens gaan zijaan de slag.

Wie heeft je geïnspireerd?

Noni Hofner, omdat zij voor mij het eerste vrouwelijke voorbeeld was van hoe je als vrouw goed provocatief kan coachen. Dat hielp enorm in mijn professionele ontwikkeling.

Heb je een lange weg afgelegd tot je hier kwam?

Ik denk dat het al in mij zat. Ik moest het alleen nog uitpakken en modelleren. Op de universiteit zeiden ze tegen mij: ‘Je moet maar geen trainer worden, dat is niets voor jou'. En kijk nu, ik ben een van de toptrainers op mijn vakgebied.

Wie wil je bereiken met je verhaal?

Hulpverlenend en adviserend Nederland die graag hun vaardigheden op een hoger niveau willen tillen. Die met meer plezier, meer lucht, minder werk hoeven te doen. En daar nog tevreden klanten aan overhouden ook.

En hoe zijn de reacties van je cliënten?

Mensen zijn aangenaam verrast. Vaak krijg ik mails van mensen die zeggen: Het is zo anders dat provocatief coachen, het is super empathisch maar ook echt treffend.

Adélka Vendl boeken voor een provocatieve lezing? Bekijk haar profiel en bel met ZijSpreekt. 

Voor het hele artikel klik hier

Wil je meer informatie over provoactief coachen?

Meest gestelde vragen over provocatief coachen
Provocatieve bibliotheek
Kenniscentrum provocatief
Wat is provocatieve psychologie?