Provocatief coachen, wat is dat precies?

Je kunt beter omgaan met manipulatiegedrag, hebt meer creativiteit in je proces en het geeft sneller langdurig resultaat. Je leert als provocatief coach realistischer naar problemen kijken. ‘Elk nadeel heeft zijn voordeel’, elk probleem heeft een ‘winst stukje’ en jij leert als coach beter die winst te begrijpen. Hiermee bereik je sneller je doel: je mogelijkheden om de cliënt te helpen zullen veel groter worden. Soms merk je dat je aan een cliënt moet sleuren en met provocatief coachen kun je dan een enorme versnelling teweegbrengen. Door verrassende elementen in te zetten, humor te gebruiken en te werken met een omgekeerde twist komt er veel sneller beweging. Je voelt je energieker en de cliënt heeft geen kans je ‘leeg te zuigen’. Je krijgt authentieke reacties van cliënten, je gesprek is minder kunstmatig en er is veel meer ruimte voor spontaniteit. Je bent ook in staat om voor elke cliënt een maatgesprek te maken omdat je niet vast zit aan protocollen en volgorde.

• De cliënt komt sneller tot de kern van zijn probleem en in de actiestand.

• Er is emotionele deelname.

• Cliënten zijn sneller emotioneel aangehaakt. In veel coaching praktijken wordt ‘gepraat over’. Dat betekent dat je samen een gesprek hebt waar patronen vandaan komen en waar het aan ligt. Dan spreek je over cognitieve deelname. Bij de provocatieve coach voel je gelijk de noodzaak om te veranderen door de emotionele deelname. Je wordt namelijk zo uitgedaagd dat je moet reageren.

• Er is een hogere succes factor.

• Door het gebruik van humor wordt er veel gelachen. Dit versterkt de cliënt-coach relatie. Uit onderzoeken is naar voren gekomen dat er maar een ding echt voorspellend is voor succes bij therapie/coaching: goede relatie tussen coach en cliënt.

Het wetenschappelijk onderzoek naar de paradoxale psychologie (een wezenlijk onderdeel van provocatief coachen) en de werking van humor begon in de jaren zestig van de vorige eeuw. Provocatief coachen bestaat niet uit een aantal stapsgewijze handelingen, maar is eerder een soort collage van allerlei interventies. Uit de wetenschappelijke coachingliteratuur is wel bekend, dat een aantal van deze interventies werkzaam zijn.

• Provocatief coachen geeft de client autonomie. Uit onderzoek van Theeboom (2016) kwam naar voren dat professionele NOBCO coaches autonomie een belangrijke succesindicator vonden in coaching. Met autonomie bedoelen de coaches dat de cliënt eigenaarschap neemt en zichzelf verantwoordelijk stelt voor het oplossen van het probleem. Het hebben van een interne locus van control (de mate waarin je gelooft dat je invloed hebt op gebeurtenissen) is positief gerelateerd aan doorzettingsvermogen en het gebruik van probleemoplossende strategieën (Theeboom, 2016). De provocatieve coach legt de verantwoordelijkheid voor het oplossen van het probleem bij de cliënt door geen oplossingen aan te dragen maar dit door de cliënt zelf te laten formuleren.

• Provocatief coachen versterkt de uitvoering van je voorgenomen gedrag. We weten van onderzoek naar implementation intentions (veel onderzocht door Peter Gollwitzer) dat het mensen kan helpen om vooraf na te denken over mogelijke obstakels die je kan tegen komen als je doelen gaat nastreven. De provocatieve coach geeft de cliënt in de sessies dagelijkse, uitvergrote obstakels. De cliënt moet dan actief op zoek naar hoe hij hiermee om zal gaan. Het uitspreken van deze implementation intentions zorgt voor een verankering in het brein.

  De verbinding van wetenschappelijk onderzoek en het provocatief coachen wordt uitgebreid beschreven door Adélka Vendl in de herdruk van haar boek “U lijkt me een vrij hopeloos geval, Provocatief Coachen: Interventies die werken.”

Provocatief coachen bestaat al lang en heeft een rijke historie.
Provocatief coachen is ontstaan in de jaren 60 toen Frank Farrelly (maatschappelijk werker en grondlegger van de methodiek) met een cliënt niet verder kwam. Hij riep op een dag ”You are not coming out of this mental institute for ever”. Het waanzinnige effect was dat deze cliënt eindelijk na 2 jaar therapie opveerde en zei: “That is not true, you will see” en na een half jaar therapie was hij inderdaad op zichzelf gaan wonen. Er zijn veel onderzoeken gedaan naar paradoxale psychologie en de werkzame delen hiervan. Dit vind je terug in onze opleiding en er wordt een verbinding gemaakt met nieuwe wetenschappelijke inzichten. Vendl leert coaches om de provocatieve gespreksvaardigheden te integreren in hun bestaande coaching. Heel vaak krijgen wij de opmerking: “Ik dacht dat het veel meer confronterend was, maar doordat je het stukje van de humor en het grote hart er bij uitlegt wordt het veel aantrekkelijker."

Dat kan uitstekend.
De meeste coaches die werken met de provocatieve stijl combineren dit met andere gespreksstijlen. Denk aan RET, GGGG model, Roos van Leary, oplossingsgericht werken, NLP, kernkwaliteiten of Deep Democracy. Je gebruikt de theorie van het model maar steekt het provocatief in. Denk aan een leraar die de lesstof gewoon kan overbrengen óf ook met humor, een kwinkslag en uitdaging.

Nee, dat hoeft beslist niet.
De coach hoeft zichzelf tijdens een provocatieve sessie niet uitbundiger en komischer op te stellen dan hij of zij is. Provocaties kunnen op een rustige, of ingetogen manier gedaan worden. Iedereen heeft een natuurlijke humor in zich en tijdens de opleiding wordt je gestimuleerd deze doeltreffend in te zetten. Ook leer je gebruik te maken van humor en kunnen provocatieve uitspraken tijdens een sessie tot komische situaties leiden. Dat betekent dat jullie samen meer lachen en dat je plaats maakt voor absurditeiten in het gesprek. Dat geeft meer ruimte en bewegingsvrijheid voor je als coach. Ook leer je om meer te vertrouwen op je impulsen waardoor je je veel vrijer voelt om interventies te plegen.

Dat lijkt zo, maar de provocatieve coach zet deze techniek op een doordachte wijze in.
Een provocatief coach stemt zijn uitspraken zorgvuldig af op de persoon die voor haar zit. Daarbij maakt de coach gebruik van eigen associaties die de cliënt bij haar oproepen en overdrijft deze vervolgens om de cliënt in beweging te brengen. Dan lijkt het alsof hij van de hak op de tak springt, maar verandert doelbewust van onderwerp om de cliënt scherp te houden. De cliënt zal hierna spitser zijn probleem verwoorden.

Verwarring heeft een nuttige functie: het maakt ons los van bestaande patronen en zorgt ervoor dat de hersenen nieuwe paden kunnen maken.
Onderzoek heeft uitgewezen: alleen met ‘begrijpen’ veranderen we ons gedrag nauwelijks. Dat komt omdat er geen emoties bij betrokken zijn. De provocatieve coach lokt juist emotionele reactie uit zodat we in de coachkamer werken aan verandering. Hierdoor voelt de cliënt de urgentie zijn oude patronen te veranderen.

De provocatieve coach gaat er vanuit dat het bespreken van pijnlijke zaken een helende werking heeft.
Wanneer een cliënt tijdens een provocatieve sessie aangeeft een onderwerp liever te willen vermijden, is dit voor de coach een signaal om er mee aan de slag te gaan. Dat doen we op een gepaste en speelse manier. Wanneer je als coach deze grens overschrijdt, kan de cliënt weerstand vertonen, maar dat is juist goed. Door het onderwerp niet te laten rusten toon je lef als coach en zal er een verdieping in het contact ontstaan.

Nee, een provocatieve coach reageert congruent op heftige traumatische ervaringen. Wel wordt er geprovoceerd op de manier waarop iemand met het trauma omgaat.
Als iemand net een familielid heeft verloren, dan gaat de provocatieve coach daar natuurlijk geen grappen over maken. In deze situatie reageert de provocatieve coach als iedere hulpverlener; door op congruente wijze medeleven te tonen. Op dat moment is er ondersteuning nodig. Er wordt echter wel geprovoceerd op het problematische gedrag. Als iemand jaren geleden zijn opa heeft verloren en daardoor nog steeds dagelijks tot in de namiddag in bed blijft liggen, reageert de coach provocatief op dat gedrag. Er wordt dus onderscheid gemaakt tussen de traumatische situatie en het probleemgedrag.

Een provocatieve coach raakt de cliënt aan om een vriendschappelijk en plagerig contact op te bouwen die getuigt van een warme basis.
De provocatieve coach is de cliënt tijdens een sessie regelmatig lichtelijk aan het aanraken. Dat kan een klein tikje zijn of even bij de arm pakken. Cliënten ervaren dit soort lichamelijk contact als emotionele ondersteuning.

Soms breken we expres in om sneller tot de kern van het probleem te komen en de assertiviteit van de cliënt te stimuleren.
Een cliënt zal de provocatieve coach regelmatig tot orde moeten roepen. Omdat een provocatieve coach bijvoorbeeld ingaat op irrelevante onderwerpen of zich snel laat “afleiden” door zaken die er niet toe doen. Het gevolg is dat de cliënt zijn best moet doen om het probleem duidelijk en helder over te brengen, waardoor de kern van het probleem sneller boven tafel komt.

Voor en na een provocatieve sessie kunnen interventies van de provocatieve coach en de reacties van de cliënt worden besproken.
Meestal wordt er aan het begin van een provocatieve sessie een interpretatiekader gegeven. Daarin vertelt de coach dat hij op een andere manier zal communiceren dan de cliënt gewend is en benadrukt dat hij aan de kant van de cliënt staat. Aan het einde van een sessie kun je er voor kiezen om op congruente wijze na te bespreken. Op deze wijze wordt er zorg gedragen dat de cliënt precies op de hoogte is van wat de coach doet.

De uitspraken van de provocatieve coach zijn dermate absurd, dat de cliënt zelf met betere meer werkbare oplossingen komt.
Een goed voorbeeld is een cliënt die behandeld werd door Frank Farrely, grondlegger van provocatieve therapie. Deze cliënt woonde samen met haar zus en ergerde zich enorm aan haar gedrag. Farrelly beschreef vervolgens allerlei manieren waarop de cliënt haar zus het leven zuur kon maken. Het was voor de cliënt een opluchting en ze fantaseerde geamuseerd met hem mee. Een aantal maanden later besloot ze de stap te nemen om opzichzelf te gaan wonen. Extreme uitspraken die de provocatieve coach doet, hebben mensen vaak zelf al bedacht maar durven deze niet uit te spreken.

Ondanks dat cliënten wel eens boos worden, komt het vrijwel nooit voor dat ze werkelijk stoppen.
Soms worden cliënten boos op de provocatieve coach. Dit wordt echter als positief beschouwd, omdat deze boosheid een werkbare emotie is. Cliënten hebben wel eens de neiging om weg te lopen door op te staan van hun stoel, maar verbreken vrijwel nooit de sessie. Meestal begrijpen ze heel goed waarom het bij hen zo hoog oploopt en dat leidt dan weer tot een doorbraak in het probleem. Het allerbelangrijkste is dat je als coach in warmte je provocatieve uitspraken doet.

Frank Farrelly, grondlegger van provocatieve therapie, beantwoorde deze vraag eens met de uitspraak: 'As long as the body is still breathing, I can preform provocative therapy on it'. Daarmee gaf hij aan dat er voor hem geen uitzonderingen zijn. Echter zijn; heftige traumatische gebeurtenissen, het gebrek aan empathie voor de cliënt en als de cliënt specifiek gekomen is om zijn verhaal kwijt te kunnen, situaties waarin je het beter kan laten om te provoceren.

Het is gebruikelijk dat een provocatieve coach vaak en heel zichtbaar de plank misslaat. En dat doen we bewust!
Een provocatieve coach slaat doelmatig de plank op overdreven wijze mis. Het gevolg is dat de cliënt gestimuleerd wordt om zelf met betere oplossingen te komen. In vergelijking met meer traditionele gespreksstijlen is dit veel duidelijker. Wanneer een congruente coach iets verkeerd doet wordt dit vaak gemaskeerd met empathisch begrip. De cliënt 'voelt' dan dat er iets aan de hand is, maar kan er niet de vinger opleggen. Daardoor krijg je bij provocatief coachen een authentieker antwoord.

De provocatieve werkstijl is uitstekend geschikt voor 'kwetsbare mensen'.
Een van de basisveronderstellingen van provocatief coachen is dat mensen veerkrachtiger zijn dan ze lijken. Daarmee wordt bedoelt dat mensen veel meer daadkracht, uithoudingsvermogen en humor hebben dan je aanvankelijk zou denken wanneer ze over hun problemen praten. Ook een zeer verlegen cliënt kan ineens assertief worden, mits hij op de juiste manier wordt benaderd. Anderzijds kan ook de meest dominante directeur zich meer gelijkwaardig gaan opstellen.