Provocatief coachen:
46 voorbeelden en technieken
In dit artikel leer je de beste tips en voorbeelden over provocatief coachen/provocatieve therapie en provocatieve gespreksvoering. We gaan in dit artikel kijken naar Nederlandse tips en voorbeelden van onder andere Anneke Dekkers, Karin de Galan, Peter Dalmeijer en Adélka Vendl kijken.
WAT IS PROVOCATIEF COACHEN?
De betekenis van provocatief coachen…
Bij provocatief coachen handel je met de overtuiging: je moet mensen soms pijn doen om meer pijn te voorkomen. Zachte heelmeesters maken namelijk stinkende wonden.
Provocatie leidt tot motivatie voor verandering!
Provocatieve technieken kunnen voor tientallen doeleinden gebruikt worden. Soms zijn mensen bijvoorbeeld verliefd/verknocht geworden aan hun probleem. Ze hebben erin geïnvesteerd en zich ermee geïdentificeerd. Dan is provocatief coachen hier een geschikte tool voor.
HET ONTSTAAN VAN PROVOCATIEF COACHEN (provocatieve gespreksvoering)
Maar laten we bij het begin beginnen: het ontstaan van provocatieve therapie... Therapeut Frank Farelly, overleden in 2013, volgde de Rogeriaanse school, waarbij je vooral moest luisteren naar de client.
Hij ontdekte dat er manieren zijn waarbij je effectiever de dieper liggende niveaus van de client kunt raken. Hierbij ging Farelly uit van een nieuwe set vooronderstellingen die later de principes van provocatief coachen zouden worden.
DE 6 VOORONDERSTELLINGEN (PRINCIPES) VAN PROVOCATIEF COACHEN
Peter Dalmeijer heeft zes principes van provocatief coachen geformuleerd:
De kwetsbaarheid van cliënten wordt zo vaak overdreven. Ze kunnen best wel wat hebben!
Het kan erg effectief zijn om 'liefdevolle/therapeutische wreedheid', 'blijmoedig sadisme', 'hardhandige liefde' en 'genezende humor' te gebruiken. Om steeds maar serieus met de klant mee te gaan, noemt Farrelly 'misplaatste vriendelijkheid.'
Mensen hebben een uitdaging nodig om vervolgens, als antwoord daarop, te veranderen en te groeien.
Als je ervoor kiest, kun je veranderen.
Hoe erg of lang de situatie er al is, cliënten hebben veel grotere mogelijkheden om iets te veranderen dan therapeuten aannemen.
Hoe de cliënt zich ten opzichte van de therapeut gedraagt, is een vrij nauwkeurige afspiegeling van hoe hij zich in andere relaties gedraagt..
WAAROM WERKT PROVOCATIEVE THERAPIE?
95% van de cliënten kwam na de eerste maal bij Farrelly terug. Hun redenen waren:
Hij heeft door wat ik mezelf allemaal aandoe.
Hier gebeurt er tenminste iets. Hij is niet bang om de kern aan te pakken.
Hij heeft mij door en we kunnen er ook nog om lachen!
Wat hij zegt is niet zo leuk, maar er is erg goed contact. Hij zegt tenminste wat hij vindt.
Daarnaast gebruikte dr. Milton Erickson vaak provocatieve technieken - om precies te zijn: het voorschrijven van het symptoom - doordat ze perfect te gebruiken zijn als patroononderbreking. Doordat je het negatieve gedrag bevestigt, doorbreek je het patroon dat de client al jaren van iedereen te horen krijgt en laat je de cliënt terugvechten naar het positieve.
Tot slot maakt provocatieve gespreksvoering gebruik van het principe van omgekeerde psychologie. Doordat de client verliefd is geworden op zijn probleem, werkt het zo goed om het probleem minder 'spannend' te maken. Je maakt het probleem verplicht. Je 'spuugt zo in iemands soep'. Ze kunnen het nog wel eten, maar ze zullen er niet van genieten.
Bovendien kun je dankzij provocatief coachen ingesloten opdrachten, oftewel indirecte suggesties (subliminale beïnvloeding) in je bemoediging plaatsen. Een simpel voorbeeld hiervan is: 'Dat hoeft toch helemaal niet: je droom waarmaken, Debbie!'
LIEFDEVOLLE VOORWAARDEN OM TE PROVOCEREN/PLAGEN
Voor provocatieve gespreksvoering zijn er een aantal belangrijke voorwaarden waar je op moet letten.
We nemen de client serieus, niet het probleem!
De zaken die je in onderstaande lijst tegenkomt, zijn niet alleen voorwaarden voor provocatief coachen, ze zijn ook onderdeel van de essentie van provocatief coachen. Zorg dus dat onderstaande zaken eerst in orde zijn:
Warmte
Humor
Zorgvuldigheid
Respect
Kalibreer de reacties van de client op het begin. Voer een provocatie uit, merk de non-verbale reactie op en vraag wat die reactie betekent.
Pas als bovenstaande voorwaarden er allemaal zijn, komt:
Uitdaging
Provocatie
Plagen
Scheid dus de volgende zaken van elkaar:
De intentie
Het doel
Het gedrag
De techniek
DUS: LEEF EERST MEE vóór je begint aan provocatieve gespreksvoering
Je volgt de client en je maakt rapport. 'Het is een gemis, afschuwelijk dat dit gebeurt, je zult ongetwijfeld vaak verdrietig zijn.' En daarna vertrouw je absoluut op de kracht van de client. Voor 100%.
Laten we hieronder naar de tips en voorbeelden kijken van onder andere Anneke Dekkers en Karin de Galan. Hun boek vind je onderaan dit artikel.
DUS: LEEF EERST MEE vóór je begint aan provocatieve gespreksvoering
Je volgt de client en je maakt rapport. 'Het is een gemis, afschuwelijk dat dit gebeurt, je zult ongetwijfeld vaak verdrietig zijn.' En daarna vertrouw je absoluut op de kracht van de client. Voor 100%.
Laten we hieronder naar de tips en voorbeelden kijken van onder andere Anneke Dekkers en Karin de Galan. Hun boek vind je onderaan dit artikel.
PROVOCATIEVE TECHNIEK 1: ADVOCAAT VAN DE DUIVEL
Voorschrijven van het symptoom / probleem
Spreek uit wat je 'het duiveltje in de ander' hoort zeggen. Ondersteun het destructieve gedrag (en in de volgende paragraaf ga je ook leren om de voordelen van dat gedrag op te hemelen).
Dit werkt zo goed omdat het een harde patroononderbreking is. Je maakt het symptoom verplicht en je moedigt het probleem aan. Je 'spuugt zo in iemands soep'. Ze kunnen het nog wel eten, maar ze zullen er niet van genieten.
Bovendien: doordat je het negatieve bevestigt, doorbreek je het patroon dat de client al jaren van iedereen te horen krijgt ('Je moet stoppen met roken, het is slecht voor je...') en laat je de cliënt zelf terugvechten naar het positieve. Dit is iets wat de client nog nooit eerder heeft gehoord / gedacht / gedaan / gevoeld.
De therapeut neemt dus de 'Satanrol' aan om partij te kiezen voor de negatieve kant van de cliënt. De therapeut moedigt de client aan om deze negatieve kant voort te zetten. Overtuig de ander dat hij/zij meer van het gedrag moet vertonen dat het probleem veroorzaakt:
Erickson kreeg een client die wilde afvallen, maar ze kwam juist steeds aan. Ze haatte afvallen. Dus eiste Erickson dat ze precies 11 pond moest bijkomen die week. Ze doet het tegenovergestelde en valt juist af, óf ze komt 11 pond aan en heeft dus controle over haar gewicht. Dat is de vooronderstelling.
Een kind sloeg constant met deuren. Terwijl het kind iets anders leuks aan het doen was, zei Erickson: “Wil je alsjeblieft de deur dichtslaan? Dankjewel.” Het kind deed het. “Doe het nog een keer.” Dankjewel. Doe het nog een keer.” Dankjewel. Doe het nog een keer. Ik sta erop.” “Maar ik ben mijn plaatjesboek aan het lezen.” “Aan de manier waarop je het deed dacht ik dat je het leuk vond.” “Ik hou echt niet van deuren slaan!”
Gewoon lekker blijven vastlopen.
Wedden dat je niet kunt doen? Wedden dat je het mij niet kunt bewijzen?
Provocatieve techniek 2: Advocaat van de duivel
Verdedigen van het probleem / het probleem ontkennen
Wat doen advocaten? Ze zoeken naar argumenten! Dit kun je doen door allerlei voordelen van het probleem te bedenken en te benoemen.
'Ik zou gewoon zo blijven. Fijn toch? Waarom veranderen?'
Waarom zou je, het gaat toch wel lekker joh, lekker niks doen.
'Dat is geen probleem, maar een kwaliteit! Dat is goed! Wat fijn!' Noem de voordelen. 'Maar...' 'Lijkt me ook prima.'
'Nou, eerlijk gezegd hoopte ik dat je een wat interessanter probleem had waar we echt onze tanden in konden stukbijten.'
'Waarom zou je van het probleem af willen? Dat is juist goed! Kijk naar al deze voordelen!'
Tegen iemand die graag zijn/haar achtbaan-angst wil overwinnen: 'Waarom zou je ook meegaan in de achtbaan? Íemand moet de tassen vasthouden!
'En dat is maar goed ook, dan heb je geen last van... {'nadelen' van het bereiken van het doel}'
'Wie zit er te wachten op een betere en gezonde ik? Nee, beter de status quo in stand houden en niet teveel verwachtingen scheppen die we toch niet kunnen waarmaken.
Waarom zou je sporten? Nu heb je ten minste genoeg tijd om Netflix te kijken. En dan hoef je ook niet dat sportschool-abonnement te betalen, waar je toch niet naartoe gaat. En je hebt minder vuile was.
Afvallen? Nee joh. Dikke mensen worden juist altijd als leuk en gezellig ervaren.
Lach niet zo. Zo verknal je het. Straks word je nog gelukkig!
Gewone mensen hebben daar misschien last van... Maar jij bent zo geweldig en geniaal dat je helemaal geen last van het probleem van de huidige situatie kunt hebben.
Heb als advocaat van de duivel ook 'verwondering' voor de cliënt: 'Wauw, dat vind ik echt heel knap van je! Iedereen heeft maar die sociale druk om te gaan sporten en gezonder te leven, maar jou lukt het om gewoon dicht bij jezelf te blijven!'
Provocatieve techniek 3: Het doel betwisten / er geen geloof in hebben dat het goed komt
Je doorbreekt het patroon van goedbedoelde bemoedigingen die iedereen maar steeds geeft. Je laat zien dat je er geen geloof in hebt dat het doel behaald kan worden. Je creëert hierdoor veel meer brandstof om het doel wél te gaan behalen. Daarnaast wordt de negatieve kant overdreven. Dit is hierdoor misschien wel de meest letterlijke vorm van provoceren zoals we het kennen.
'Ik heb al zoveel geprobeerd...'
Overtuig de cliënt dat het doel onmogelijk is te behalen.
'Inderdaad, gaat dat überhaupt wel lukken... Zit het wel in je, Frank?'
'Klopt. Je kunt het inderdaad niet. Zelfs niet een beetje. Of niet dan? Of zeg ik nu iets raars?'
Beschrijf ook de nadelen van het doel van de ander: 'Volgens mij kun je dat helemaal niet. Gaat je toch nooit lukken. Want... {Allerlei redenen en alle nadelen van het doel benoemen}'
'Je geeft je er gewoon aan over. Dat is de natuur. Daar heb je geen keuze in. De natuur is sterker dan ons. Dat is normaal.'
'Ik schat je niet veel hoger in.'
'Het zit niet in je, je bent niet uit het juiste hout gesneden.'
'Oh dat herken ik, mijn lieve broer had dat ook. Ik hou van hem maar het is hem ook nooit gelukt.'
'Waarom zou het nu wel lukken? (Vraag om bewijs)'
'Een eigen zaak, wie wil dat nou? Mijn advies is: gewoon bij die verzekeringsmaatschappij blijven. Er zijn al miljoenen coaches in Nederland. Dan blijf je toch gewoon minder verdienen in loondienst. Dan doe je toch gewoon 3 banen en 4 relaties.'
Je bent daar toch te jong voor? Daar heb je ervaring voor nodig.
Of: Je bent daar toch te oud voor...
Provocatieve techniek 4: De vier 'Spreek-modi'
Farrelly heeft vier spreek-modi bedacht die je als tool kunt inzetten:
De relegieus-moraliserende modus: het bestraffende vingertje, bazig, bevelend en autoritair. Ook spreuken, citaten en slogans.
De platte taal/straattaal-modus: met krachttermen, dubbelzinnigheden en 'populaire uitdrukkingen.'
Lichamelijke modus: een gevoel uitdrukkend, erg non-verbaal reagerend, gebarend, sterke gezichtsexpressie en bewegingen.
Beroepsjargon: therapeuten-jargon of het jargon van de client hanteren, dus moeilijke woorden en serieuze taal. Dit uit zich in gewichtig gedrag.
Provocatieve techniek 5: Absurde oplossingen en verklaringen
Laat zien hoe, met een absurde oplossing, en ga die oplossing ook verder uitwerken. Gebruik hierbij ook: 'Ja en...' En laat zien hoe die oplossing uitgewerkt wordt.
Anneke Dekkers / Karin de Galan: 'Dus hoe krijgen we het voor elkaar dat mensen precies de goede reactie geven? Exact! Een bord voor je hoofd, met een applaus-metertje: 'voor deze prestatie verdient ze dit.'
Anneke Dekkers / Karin de Galan: 'Wij gaan een apparaat op de markt brengen die {oplossing voor het probleem}. We worden rijk. We doen de aandelen 50/50.'
Anneke Dekkers / Karin de Galan: 'Oké regisseer mij maar. Wat moet ik nou gaan zeggen? Hoeveel waardering moet ik je nu geven? Hoe zal ik dat geven? Met welke woorden?'
Bij borstkanker: 'Die ander borst moet je dan extra gaan etaleren, zo een beetje naar rechts draaien!'
En wiens schuld is dat? Geef dan de schuld aan iemand anders.
Of bedenk een absurde verklaring voor het probleem.
'Weet je, het is gewoon heel logisch! Het komt gewoon door...'
Provocatieve techniek 6: Liefdevolle omgekeerde psychologie (dit is zelfs non-provocatief)
De techniek die je nu gaat leren, is een prachtige manier van provocatief coachen, terwijl het eigenlijk totaal niet provocatief is. Het veroorzaakt echter wel degelijk het effect van provocatief coachen.
Eerder in dit artikel leerde je al dat je bij provocatief coachen gebruikmaakt van omgekeerde psychologie. Nu zal je er misschien automatisch van uitgaan dat omgekeerde psychologie een wat 'provocatieve' ondertoon heeft, maar het kan ook met een zachte, opluchtende en bevestigende ondertoon! De beste manier om dit uit te leggen, is door middel van een voorbeeld:
Ik zei eens tegen mijn salsa-dansleraar: 'Het zou mooi zijn als ik voor Beginners 3 zou slagen.' Waarop mijn leraar antwoordde: 'Eigenlijk niet toch? Je kunt alles van Beginners 2 al, en bovendien gaat het om het plezier. Zelfs de stapjes van Beginners 1 zijn al genoeg om een leuke avond te hebben.'
Wat warm, geruststellend en... Niet echt provocatief! Dit is een 'provocatieve' bemoediging die mijn perfectionisme aanpakte door me met warmte en vertrouwen gerust te stellen dat het nu ook al goed is, en dat is een fijn gevoel.
Provocatieve techniek 7: Humor, spot en overdrijven (van het negatieve zelfbeeld van de cliënt)
Bij deze techniek gaat het erom samen om het probleem te lachen en de spot ermee te drijven. Laat zien hoe belachelijk het probleem is, of hoe belachelijk het is om de realiteit te willen veranderen. Schaterlach alvast. Bij deze techniek is het belangrijk dat simpelweg ironie en sarcasme geen provocatieve techniek is.
'Ik heb iets groots gedaan en ik krijg geen erkenning.' 'Is het andersom ook waar? Dus dat je heel veel complimentjes krijgt voor iets kleins dat je hebt gedaan?'
'Je boosheid is inderdaad heel erg duidelijk en goed zichtbaar. Als kinderen je 's nachts op straat tegenkomen, zullen ze goed schrikken!'
'50 jaar? Je lijkt wel 60 als ik je zo bekijk.'
'Ik ben zo blij dat ik jou niet ben.'
'Hoe krijg je het steeds maar weer voor elkaar om al die mensen iedere keer opnieuw weer naar jouw klaagzang te laten luisteren?'
'Ik denk niet dat ik het in me heb om pianist te worden.' 'Heb je jezelf wel eens in de spiegel bekeken? Net een jostiband!'
'Ja, laat je longen lekker wegrotten. Best leuk.'
'Wow, hoe houdt je vrouw het met je uit?!'
'Goed beschouwd kan ik die zachte eitjes zoals jij niet uitstaan, maar...'
'Ben ik even blij dat ik niet zo ben.'
'Geloof je in reïncarnatie? In het volgende leven wens ik je meer geluk!'
'Ik leef op het randje van waanzin.' 'En u komt voor het laatste zetje?'
Overdrijf culturele stereotypen.
'Dus je bent al een tijdje vrij depressief? Nou, je komt bij mij meer over als een plant. Een plant die alleen ademt als het water gegeven wordt.'
'Je vindt jezelf oud? Heb je al een rollator aangeschaft?'
'Dat je überhaupt nog een glimlach op je gezicht kunt krijgen en niet voortdurend depressief op de bank ligt!'
'Je hebt gewoon geen ruggengraat, slappe hap. Macaroni en spaghetti.'
'Even serieus: eigenlijk is het heel triest... Kansloos!'
'Met zo'n kop en instelling word je geen coach. Je gaat mensen tot zelfmoord drijven.'
'Onzeker? Je bent gewoon een schijterd.'
Geef de ander een bijnaam.
'Ik ben zo naïef... Ik heb 1.000 euro besteed aan Jia Ruan voor een online training waar ik niks mee doe.' 'Naief? Dat is licht uitgedrukt. Ik denk dat je bankiers en politici nog blindelings gelooft.'
Ben je tegen beperkende gedachten aan het coachen, bevestig en generaliseer de beperkende gedachte dan: 'Ja, dat klopt. Je bent daar inderdaad echt heel slecht in, je bakt er niks van. Heb je überhaupt wel ...-vaardigheden? Klop, altijd, je hele leven, iedereen.'
Provocatieve techniek 8: Imiteren/nabootsen
Spiegel de client, bijvoorbeeld als hij/zij te veel wil. Dit geeft een lachspiegel-effect.
Zet ook een gekke stem op.
Overdrijf het gedrag en de non-verbale houding.
'Zie je hoe je kijkt terwijl je het zegt? Ik vind het moeilijk ook nog om zo'n gezicht te trekken, en jij kijkt al jaren zo.'
Iemand die veel zorgt: schetsen hoe ze als soort superman voor iedereen moet zorgen.
Provocatieve techniek 9: Twee keer 'jojo-en' tussen overdrijven en ontkennen
Net as de client meegaat, pak je de andere kant. Gebruik hiervoor de voorgaande paragrafen over de technieken 'overdrijven' en 'ontkennen'.
Provocatieve techniek 10: Tegen de gedragsregels van een professionele coach ingaan
Onderbreek je gesprekspartner.
Bewandel irrelevante zijpaden zodat het niet meer over de kern van het probleem gaat.
Doe alsof je door van alles wordt afgeleid.
Beredeneer in cirkels: zorg dat het gesprek steeds in herhaling valt.
Verander snel abrupt van emotionele toestand.
Reageer op de woordkeus.
Doe alsof je je verveelt.
Zwart-wit maken: een middenweg bestaat echt niet. Geef bijvoorbeeld drie opties.
Ben je:
A: uitzonderlijke goed
B: gemiddeld
C: Erg slecht?Spelen alsof je dom bent: verlaag je intelligentie en doe alsof je het niet begrijpt.
Raak de cliënt aan.
Provocatieve techniek 11: Positief affirmeren op het eind
Door de warme ondertoon én de verwarring die is ontstaan, is de client in een uitstekende toestand waarin hij suggestibel is voor positieve affirmaties (hypnotische suggesties).
Dit was het artikel met tips en voorbeelden - Schaf ook de boeken van de auteurs aan (Tip)
Dit was het artikel over provocatief coachen. Wil je meer informatie, casussen en voorbeelden over provocatieve gespreksvoering? Schaf dan de boeken aan van de auteurs die hier geciteerd zijn. Neem onder andere een kijkje in het boek van Anneke Dekkers en Karin de Galan: 'Provocatief Coachen - plaag je klant de goede kant op', 2015. Bekijk ook de video's van Adélka Vendl.
Op jouw succes!
Kijk voor meer provocatief materiaal in onze provocatieve bibliotheek